Του Γλαύκου Κωνσταντινίδη*

Ακυρώθηκαν πρόσφατα τα Τοπικά Σχέδια της Πάφου, της Λεμεσού, της Αθηένου και της Λάρνακας. Προκύπτει τεράστιο πρόβλημα, θα καθυστερήσουν οι πολεοδομικές άδειες, αρκετές αιτήσεις θα εξεταστούν με τα προηγούμενα και παλαιότερα σε περιεχόμενο Τοπικά Σχέδια. Κυρίως, όμως, γιατί φανερώνει πόσο ευάλωτο και ασταθές εξακολουθεί να είναι το Πολεοδομικό Σύστημα μετά από 30 τόσα χρόνια λειτουργίας.

Η ανάπτυξη χρειάζεται ένα ισχυρό πολεοδομικό σύστημα για να καθοδηγεί, προάγει και ρυθμίζει την ανάπτυξη των πόλεων και της υπαίθρου πάνω σε πρόνοιες που διασφαλίζουν σταθερή οικονομική και κοινωνική πρόοδο, ανέσεις και προστασία του φυσικού μας πλούτου και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Έχει παρεισφρήσει στο πολεοδομικό σύστημα μια υπέρμετρη επικέντρωση στη διατύπωση των  πρακτικών των συνεδριάσεων του Κοινού Συμβουλίου και του Πολεοδομικού Συμβουλίου κατά τις οποίες λαμβάνονται αποφάσεις για τα Τοπικά Σχέδια. Γραφειοκρατικές λεπτομέρειες για το τρόπο αιτιολόγησης παρουσιών και απουσιών σε συνεδριάσεις εντοπίζονται, επικαλούνται, αξιοποιούνται και στο όνομα της προστασίας ατομικών δικαιωμάτων περιουσίας, γίνονται αποδεκτές και ικανές να ακυρώνουν Τοπικά Σχέδια. Τα Τοπικά Σχέδια είναι η καρδιά και το επίκεντρο του πολεοδομικού συστήματος. Είναι το έγγραφο που καθοδηγεί την ανάπτυξη και οργάνωση της πόλης με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Καθορίζει για το σκοπό αυτό πώς μπορεί να αναπτυχθεί και με ποιες προϋποθέσεις το Α ή το Β οικόπεδο ή τεμάχιο γης ανάλογα σε ποια πολεοδομική ζώνη κατατάσσεται. Και εδώ είναι η ευάλωτη πλευρά του πολεοδομικού συστήματος, γιατί όλοι οι ιδιοκτήτες θέλουν, επιδιώκουν και πιέζουν να εντάξουν τα τεμάχια τους σε πιο ευνοϊκές ζώνες. Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι στην έλλειψη πολεοδομικών επιχειρημάτων για στήριξη του αιτήματος ένταξης οικοπέδων ή τεμαχίων σε πολεοδομική ζώνη της αρεσκείας του ιδιοκτήτη στο στάδιο της τροποποίησης των Τοπικών Σχεδίων, προσβάλλονται τα Τοπικά Σχέδια πάνω σε γραφειοκρατικές λεπτομέρειες. Τα Τοπικά Σχέδια έχουν μια ευρύτερη, μακρόπνοη και συλλογική προοπτική, σε αντίθεση με τις επιμέρους και άμεσες ιδιωτικές βλέψεις για το ένα ή το άλλο τεμάχιο. Όλα αυτά τα χρόνια, από το 1990 που εφαρμόζεται ο Νόμος περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας, είναι δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα ποια πτυχή της Πολεοδομίας είχε την μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική υποστήριξη, η πτυχή της συλλογικής προοπτικής των Τοπικών Σχεδίων ή η πτυχή των άμεσων μεμονωμένων ιδιωτικών ενδιαφερόντων για την ένταξη χωραφιών και τεμαχίων σε ολοένα καλύτερη ζώνη. 

Τα Τοπικά Σχέδια έχουν ελλείψεις και ίσως και ορισμένες πρόνοιες τους να μην είναι οι πιο εύστοχες. Κανένας όμως δεν πρέπει να είναι υπερήφανος για το γεγονός ότι τα Τοπικά Σχέδια και ευρύτερα το πολεοδομικό σύστημα, βρίσκονται κάτω από την απειλή γραφειοκρατικών λεπτομερειών, ενώ η όλη προσπάθεια πρέπει να κατευθύνεται στην αναβάθμιση των Τοπικών Σχεδίων και της ποιότητας του πολεοδομικού σχεδιασμού. Η ακύρωση Τοπικών Σχεδίων δεν συμβάλει στη συμπλήρωση των κενών εκεί που τυχόν υπάρχουν. Πρέπει να γνωρίζει ο κόσμος, ότι η ετοιμασία Τοπικών Σχεδίων απαιτεί χρόνο, κόστος, επιστημονική έρευνα, τεχνική επεξεργασία δεδομένων και διαδικασίες διαλόγου με τα κοινωνικά σύνολα και τους εμπλεκόμενους φορείς. Η ακύρωση Τοπικών Σχεδίων σημαίνει επανάληψη διαδικασιών, βήματα προς τα πίσω δηλαδή, αντί δημιουργική δουλεία προς τα εμπρός!    

Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, στις οποίες λειτουργεί οργανωμένη πολεοδομία αυτή βασίζεται στην «κοινωνική συναίνεση» για τις υποχρεώσεις του πολίτη προς το κράτος και την κοινωνία και αντίστροφα ασφαλώς. Στην Κύπρο λείπει αυτή η «κοινωνική συναίνεση» για την ανάπτυξη. Δεν έχει καθοριστεί η ευρύτερη κοινωνική σημασία της ανάπτυξης και ποιος ο ρόλος της στην πορεία προς το αύριο. Μεγάλο έλλειμμα. Δεν υπάρχει πολεοδομικό σύστημα στον κόσμο που δεν σέβεται τα ατομικά δικαιώματα, υπάρχει όμως και η μεγαλύτερη πρόκληση της βιώσιμης πόλης, του σχεδιασμού ανάπτυξης για όλους, της προαγωγής και διευκόλυνσης της πρόσβασης σε υπηρεσίες, σε ανοικτούς χώρους, σε προσιτή στέγη και της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Να μην έχουμε λοιπόν κανένα παράπονο γιατί να κτίζονται πύργοι σε λάθος χώρους, να υποβαθμίζονται τα ιστορικά κέντρα των πόλεων μας, να κινδυνεύουν οι παραλίες μας από υπερανάπτυξη, να μην υπάρχει οργανωμένο πράσινο και οι πόλεις μας να σκορπίζονται στους πέντε ανέμους. Τα δικαιώματα μας είναι στην ποιότητα των Τοπικών Σχεδίων και όχι στα πρακτικά των συνεδριάσεων. Όλα έχουν τη σημασία τους, αλλά όχι την ίδια σημασία! Χρειάζεται να γίνουν σημαντικές αλλαγές τέτοιες που να μην είναι δυνατόν λεκτικές διατυπώσεις και λεπτομέρειες να βραχυκυκλώνουν τη λειτουργία «διοικητικών οργάνων» και να ακυρώνουν πολεοδομικά σχέδια για λόγους ατομικού συμφέροντος σε βάρος ολόκληρης της κοινωνίας. Οι αλλαγές ωστόσο πρέπει να διασφαλίσουν και την αναβάθμιση των Τοπικών Σχεδίων για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της προστασίας και ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού μας πλούτου.  

*Πολεοδόμος